Το Φαινόμενο του Σχολικού Εκφοβισμού: Αιτίες, μορφές & αντιμετώπιση

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών.

Τα τελευταία γεγονότα καθιστούν ακόμα πιο σαφές ότι αν και ο σχολικός εκφοβισμός δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο, τα τελευταία χρόνια παρουσιάζει πράγματι μια έξαρση.

Συνδέεται με την εσκεμμένα βίαιη συμπεριφορά η οποία εξαναγκάζει, φοβίζει, τρομοκρατεί, εξουσιάζει και στοχεύει στον έλεγχο, στην αποδυνάμωση και στην υποταγή ενός ευάλωτου συνήθως ατόμου.

Αναγνωρίζεται, πλέον, ως σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα (μάστιγα) τόσο από την Πολιτεία και το Σχολείο, όσο και από τους ειδικούς και την κοινή γνώμη.

---

Ο σχολικός εκφοβισμός μπορεί να προσλάβει ποικίλες μορφές:

1. Τον άμεσο ή σωματικό εκφοβισμό (physical bulling): ο μαθητής που ασκεί εκφοβισμό μεταχειρίζεται φυσική βία, όπως γρονθοκοπήματα, κλωτσιές, σπρωξιές, καθώς επίσης άρπαγμα ή και φθορά της ατομικής ιδιοκτησίας.
2. Τον λεκτικό εκφοβισμό (verbal bulling): εδώ ο δράστης πειράζει κατ’ επανάληψη το στόχο του και σε ενοχλητικό βαθμό, τον κοροϊδεύει, τον βρίζει, του κάνει σεξουαλικά υπονοούμενα ή και χειρονομίες.
3. Τον έμμεσο ή κοινωνικό εκφοβισμό (social bulling): σε αυτή τη μορφή τα μέσα που μεταχειρίζεται ο δράστης, είναι η κοινωνική απομόνωση του μαθητή που δέχεται εκφοβισμό και ο αποκλεισμός του από την παρέα, μέσω της χειραγώγησης της ομάδας και διαδίδει φήμες.
4. Τον εκβιασμό: σε αυτή τη μορφή εκφοβισμού οι δράστες με απειλές και εκβιασμούς εξαναγκάζουν τους μαθητές που δέχονται τον εκφοβισμό να τους παραδώσουν το χαρτζιλίκι τους και το κολατσιό τους.
5. Τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό (cyberbulling): ο δράστης χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά μέσα, όπως μέσω του κινητού τηλεφώνου ή του διαδικτύου όπου συντάσσει και προωθεί μηνύματα χωρίς άδεια, δυσφημίζει και γελοιοποιεί.
6. Το ρατσιστικό εκφοβισμό (racial bulling): όπου ο δράστης αποσκοπεί να στιγματίσει τη διαφορετικότητα του στόχου ως προς τη φυλή, τη κοινωνική τάξη, την οικονομική κατάσταση, ακόμα και την προφορά.

---

Αιτίες

• Η όξυνση φαινομένου βρίσκεται, ενδεχομένως, σε άμεση συνάρτηση με την διογκώμενη ανασφάλεια μιας διαρκώς μεταβαλλόμενης κοινωνίας.
• Καίριο ρόλο στην υιοθέτηση αρνητικής στάσης και συμπεριφοράς διαδραματίζει η επικοινωνία με συνομήλικους ή σημαντικούς άλλους που επηρεάζουν καθοριστικά στην ανάπτυξη της ταυτότητας των εφήβων.
• Έρευνες δείχνουν ότι, συχνά, η βίαιη συμπεριφορά των εφήβων δεν αποτελεί παρά οικειοποίηση μιας προ υπάρχουσας «παράδοσης» αρνητικών προτύπων συμπεριφοράς που προέρχονται από το εγγύτερο ή ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον εφήβου.
• Άτομα τα οποία υφίστανται κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία τείνουν να εμφανίζουν ανάλογη βίαιη συμπεριφορά σε άλλα, αδύναμα ή ευάλωτα, άτομα.

Ο σχολικός εκφοβισμός εμφανίζεται ενισχυμένος στην εφηβική ηλικία εξαιτίας:

• των αναπτυξιακών ιδιαιτεροτήτων των εφήβων.
• της υιοθέτησης αρνητικών κοινωνικών εμπειριών και συμπεριφορών.
• της εντεινόμενης ανασφάλειας.
• της υπερβολικής πίεσης, ή αντίθετα ανυπαρξίας ορίων.
• των υψηλών προσδοκιών από το περιβάλλον ή αντίθετα την τάση υποτίμησης των ικανοτήτων των εφήβων.
• της μειωμένης αυτογνωσίας, αυτοεκτίμησης, ενσυναίσθησης.
• των εντάσεων και αντιπαραθέσεων με τους σημαντικούς άλλους (γονείς, εκπαιδευτικούς).

---

Αντιμετώπιση: Εκπαιδευτικοί και Οικογένεια

---

Ο ρόλος των παριστάμενων θεατών 

Το σημαντικότερο ρόλο, μετά από αυτόν του δράστη και του θύματος, στις περιπτώσεις του σχολικού εκφοβισμού διαδραματίζουν οι θεατές και μάρτυρες των περιστατικών αυτών. Ως μάρτυρας, θεωρείται εκείνος, που χωρίς να είναι θύμα ή δράστης εκφοβισμού γνωρίζει ή παρακολουθεί το περιστατικό χωρίς να συμμετέχει ενεργά σε αυτό.

Πολλοί παριστάμενοι δεν επεμβαίνουν επειδή:

1. Φοβούνται μήπως γίνουν τα ίδια τα επόμενα θύματα
2. Φοβούνται ότι θα χαρακτηριστούν το «καρφί» του σχολείου
3. Δεν κατανοούν πλήρως τη διαδικασία του εκφοβισμού 

Επιστρέφοντας στο bullying και αυτή τη φορά εισχωρώντας βαθύτερα στον κόσμο που κουβαλάει ο θύτης, ένα πράγμα θα συναντούσαμε στον πυρήνα συμπεριφοράς: Την πληγή του.

Ένα άτομο πληγωμένο που δε κατάφερε να ανακαλύψει το σωστό φάρμακο για την πληγή του, έχει ως μέσω έκφρασης το bullying και μάλιστα σε λάθος χώρο. Γίνεται νταής για να το ξεπεράσει, για να μπορέσει να διώξει την αρνητική συναισθηματική φόρτιση.

Ο ρόλος των γονιών είναι σημαντικός στην πρόληψη της επιθετικότητας;

Το παράδειγμα των γονιών είναι σημαντικό από πολύ νωρίς. Το πώς εκφράζεται και πως λειτουργεί ένα ζευγάρι και γενικά οι εντάσεις, οι φωνές και οι καβγάδες μέσα στο σπίτι μπορεί να ενισχύσουν μια επιθετική συμπεριφορά στο παιδί. Επίσης γονείς αυταρχικοί, πιεστικοί, υπερπροστατευτικοί και με υπερβολικές προσδοκίες μπορεί να ενισχύσουν την αρνητική συμπεριφορά στα παιδιά τους και ως εκ τούτου και την επιθετικότητα σε κάθε περίπτωση για διαφορετικούς λόγους. 

Ένας αυταρχικός γονιός για παράδειγμα βάζει στενά όρια για λόγους εξουσίας. Το ίδιο κάνει κι ένας υπερπροστατευτικός γονιός λόγω φόβου. Και στις δύο περιπτώσεις όμως το παιδί νιώθει ότι καταπιέζεται πράγμα που ενισχύει την αντιδραστικότητά του.

Το σχολείο καλείται για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού, να δημιουργήσει μια ολοκληρωμένη πολιτική διαδικασία.

Για να σταματήσουν τον εκφοβισμό ακριβώς τη χρονική στιγμή που συμβαίνει, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να ακολουθήσουν τα παρακάτω βήματα:

• Να παρέμβουν άμεσα
• Να χωρίσουν τα παιδιά που συμμετέχουν
• Να βεβαιωθούν ότι το κάθε παιδί είναι ασφαλές
• Να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους.

Οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να καθησυχάσουν τα παιδιά που συμμετέχουν, συμπεριλαμβανομένων των παρευρισκόμενων.

Επιπρόσθετα, οι εκπαιδευτικοί πρέπει να είναι προσεκτικοί, για να αποφύγουν τα παρακάτω κοινά λάθη:

• Να μην αγνοήσουν τη σύγκρουση. Είναι λάθος να νομίζουν οι εκπαιδευτικοί ότι τα παιδιά μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς τη βοήθεια των ενηλίκων
• Να μην “πιέζουν” τα άλλα παιδιά να πουν δημοσίως αυτό που είδαν.
• Να μην “ανακρίνουν” τα παιδιά που εμπλέκονται στη σύγκρουση μπροστά στους συμμαθητές τους.
• Να μην μιλήσουν από κοινού στα παιδιά που εμπλέκονται, αλλά να τους μιλήσουν μόνο ξεχωριστά.

Η συνεργασία του εκπαιδευτικού με τους γονείς κρίνεται απαραίτητη για την ανταλλαγή πληροφοριών και τη διαμόρφωση στρατηγικών για την αντιμετώπιση του σχολικού εκφοβισμού. Επομένως, οι γονείς θα πρέπει να εμπλακούν ενεργά στην υλοποίηση δράσεων κατά του σχολικού εκφοβισμού.

Γενικότερα, ο εκπαιδευτικός πρέπει να μην ξεχνά ότι η καλή επικοινωνία είναι το κλειδί για την επίλυση του προβλήματος

Η διαχείριση της τάξης και η σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, θα βελτιώσει την επικοινωνία τους με τους μαθητές αλλά και τις ακαδημαϊκές επιδόσεις στο μάθημά τους.

Τέλος, θα τους βοηθήσει να υιοθετήσουν μια υποστηρικτική συμπεριφορά, όχι μόνο για τη μείωση της βίας και του εκφοβισμού στο σχολείο, αλλά και για τη συνολικότερη βελτίωση της ποιότητας της σχολικής ζωής τόσο για τους μαθητές τους όσο και για τους ίδιους.

---

Για περισσότερες πληροφορίες για το Διεπιστημονικό Κέντρο Λόγου - Μαθησιακών & Αναπτυξιακών Δυσκολιών "Άνάπτυξη και Εκπαίδευση", επισκεφθείτε το προφίλ του στο Kidsproject.gr: Ανάπτυξη και Εκπαίδευση.

---