Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής – Υπερκινητικότητα Χαρακτηριστικά & Αντιμετώπιση
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής (ΔΕΠ) και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), η οποία είναι γνωστή, διεθνώς, ως Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD), είναι μια πολύπλοκη διαταραχή και αποτελεί μια από τις συχνότερα εμφανιζόμενες και διαγιγνωσκόμενες διαταραχές σε παιδιά σχολικής ηλικίας.
Μετά από ερευνητικές μελέτες επικράτησε η άποψη ότι η ΔΕΠ/ΔΕΠΥ είναι διαταραχή οργανικής προέλευσης, στην οποία εμπλέκονται γενετικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες και εμπεριέχει νοητικές και νευροψυχολογικές δυσλειτουργίες ή ανεπάρκειες.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της είναι η υπερκινητικότητα, η παρορμητικότητα, η διάσπαση προσοχής ή κοινώς απροσεξία. Παρατηρείται έλλειψη επιμονής κατά την ενασχόληση του ατόμου με κάποιο έργο ή δραστηριότητα.
Χαρακτηριστική είναι η φράση του Bryn Travers, ‘Αισθάνομαι σαν ένα σύμπαν, στριμωγμένο μέσα σε ένα κουτί παπουτσιών’, με την οποία προσπάθησε να μας εξηγήσει πώς είναι η ζωή κάποιου με ΔΕΠΥ.
Στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών DSM-IV(10) προτείνονται τρεις διαγνωστικές κατηγορίες:
1. Διαταραχή Ελαττωματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας, Συνδυασμένος Τύπος
2. Διαταραχή Ελαττωματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας, με Προεξέχοντα τον Απρόσεκτο Τύπο
3. Διαταραχή Ελαττωματικής Προσοχής/ Υπερκινητικότητας, με Προεξέχοντα τον Υπερκινητικό – Παρορμητικό Τύπο.
Τα κύρια συμπτώματα είναι η ελλειμματική προσοχή και η υπερκινητικότητα. Για να δοθεί η διάγνωση θα πρέπει να υπάρχουν και τα δύο χαρακτηριστικά και να είναι εμφανή σε περισσότερες από μία πτυχές της καθημερινότητας.
Σύμφωνα με την ταξινόμηση ICD-10 των ψυχικών διαταραχών και διαταραχών της συμπεριφοράς του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, οι διαταραχές του υπερκινητικού τύπου κατατάσσονται ως εξής:
1. Διαταραχή της δραστηριότητας και της προσοχής
2. Διαταραχή της διαγωγής υπερκινητικού τύπου
3. Άλλες διαταραχές υπερκινητικού τύπου
4. Διαταραχή υπερκινητικού τύπου, μη καθοριζόμενη.
Οι υπερκινητικές διαταραχές σύμφωνα με αυτή την ταξινόμηση εγκαθίστανται πρώιμα, συνδυάζουν υπερδραστήρια και ανεπαρκώς συντονισμένη συμπεριφορά και περιλαμβάνουν χαρακτηριστικά που επιμένουν στον χρόνο και υπερισχύουν άλλων καταστάσεων. Συχνά, η ΔΕΠΥ εμφανίζεται και σε άτομα με Αυτισμό, όπως αναφέρεται σε πολλές βιβλιογραφικές μελέτες.
Όσον αφορά την κλινική εικόνα, τα παιδιά με ΔΕΠΥ φαίνονται πολύ δραστήρια, κινούνται συνεχώς και δυσκολεύονται να ακολουθήσουν δομημένες και οργανωμένες καταστάσεις. Είναι υπερβολικά ομιλητικά, θορυβώδη και στριφογυρίζουν συνεχώς δείχνοντας πως έχουν ατελείωτη ενέργεια.
Σε κάποιες περιπτώσεις πρόκειται για παιδιά ανυπόμονα και απαιτητικά, με χαμηλό αυτοέλεγχο, που εμφανίζουν μηδαμινή ανοχή στη ματαίωση. Δυσκολεύονται να ακολουθήσουν κανόνες, καθώς ενεργούν εξαιρετικά αυθόρμητα και παρορμητικά.
Τα χαρακτηριστικά αυτά καθιστούν δύσκολη την προσαρμογή τους σε οργανωμένα περιβάλλοντα, ενώ, ταυτόχρονα, μπορούν να τους οδηγήσουν σε σκοντάμματα ή ατυχήματα.
Αναπτυξιακή πορεία της ΔΕΠΥ
Ξεκινώντας από την βρεφική ηλικία, υπάρχουν κάποιες μορφές συμπεριφοράς, που καθιστούν ορισμένα βρέφη πιο “δύσκολα”/ απαιτητικά στην φροντίδα τους, σε σχέση με άλλα. Οι δυσκολίες αυτές αφορούν, κυρίως, στον ύπνο, στην σίτιση, στα αυξημένα επίπεδα κινητικής δραστηριότητας και στους συχνούς κολικούς.
Αναφορικά με την νηπιακή ηλικία, είναι γνωστό ότι τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, είναι υπερδραστήρια, εξερευνούν το περιβάλλον και συγκεντρώνουν την προσοχή τους, για μικρό χρονικό διάστημα.
Όταν, όμως, τα επίπεδα υπερδραστηριότητας ή απροσεξίας συνεχιστούν και σε μετέπειτα ηλικιακές περιόδους, με έντονο βαθμό εμφάνισης, τότε χρειάζεται ο εκπαιδευτικός να προβληματισθεί και να ζητήσει περαιτέρω διερεύνηση.
Στη σχολική ηλικία το παιδί με ΔΕΠ-Υ ενδέχεται να σηκώνεται από τη θέση του και να περιφέρεται στην τάξη. Διασπάται η προσοχή του από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος και, ίσως, αδυνατεί να ολοκληρώσει μια εργασία μόνο του, αυτόνομα. Συχνά, υπάρχει ακαταστασία στο τραπέζι εργασίας, καθώς και στην σχολική του τσάντα.
Συνεχίζοντας, στην εφηβική ηλικία η διάσπαση προσοχής παραμένει ως σταθερό χαρακτηριστικό, ενώ η υπερκινητικότητα συνήθως υποχωρεί, αντικαθίσταται όμως από έντονη ανησυχία και νευρικότητα.
Μεγάλο ποσοστό των ατόμων με ΔΕΠ-Υ εξακολουθεί να πληροί τα κριτήρια για τη διάγνωση της διαταραχής και ως ενήλικες πια. Ωστόσο, η αναπτυξιακή πορεία δεν είναι προδιαγεγραμμένη, αλλά καθορίζεται από τα ατομικά χαρακτηριστικά του ατόμου με ΔΕΠΥ και την αλληλεπίδραση με τους σημαντικούς άλλους, δηλαδή, τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους συνομηλίκους.
Αντιμετώπιση της ΔΕΠ-Υ
Όταν δοθεί η διάγνωση του υπερκινητικού συνδρόμου με βεβαιότητα, η αντιμετώπισή του αφορά τόσο το ίδιο το παιδί όσο και το περιβάλλον του, δηλαδή τους γονείς και τους δασκάλους.
Η Εργοθεραπεία κρίνεται αναγκαία στο αποκαταστασιακό πρόγραμμα παιδιών με ΔΕΠΥ. Δευτερογενώς, η Λογοθεραπεία και Προγράμματα Μαθησιακής Υποστήριξης συνεργούν στην ολιστική προσέγγιση τους. Η οργάνωση των παιδιών τόσο σε επίπεδο καθημερινότητας όσο και σε μαθησιακό επίπεδο είναι πολύ σημαντική.
Καθοριστικής σημασίας είναι η ψυχοεκπαίδευση και συμβουλευτική γονέων, γύρω από την διαταραχή και στους τρόπους διαχείρισης των συμπεριφορών του παιδιού. Συχνά, οι γονείς των παιδιών με ΔΕΠΥ δυσκολεύονται στην καθημερινότητα τους και τείνουν να έχουν ένα πιο πιεστικό και ελεγκτικό γονικό πρότυπο.
Στις συνεδρίες με τους γονείς δίνεται έμφαση στην εκμάθηση τεχνικών διαχείρισης και τροποποίησης της συμπεριφοράς του παιδιού και στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης τους στην διαπαιδαγώγηση και ανατροφή του παιδιού.
Η φαρμακευτική αγωγή συνίσταται σε κάποιες περιπτώσεις και υπεύθυνος για την χορήγηση του φαρμάκου με την κατάλληλη δοσολογία είναι ο Παιδοψυχίατρος. Δύο είδη φαρμάκων χρησιμοποιούνται για τη ΔΕΠΥ στην Ελλάδα: η μεθυλοφαινιδάτη και η ατομοξετίνη.
Τα φάρμακα αυτά θα πρέπει να συνδυάζονται με την ψυχοθεραπεία, ώστε να βελτιώνουν την εικόνα του ατόμου συνδυαστικά. Βοηθούν και στα πυρηνικά συμπτώματα της διαταραχής, καθώς και σε άλλα συνοδά προβλήματα, όπως η παρορμητικότητα, οι εκρήξεις θυμού και οι συναισθηματικές διακυμάνσεις.
Πολύ σημαντικός είναι και ο ρόλος του εκπαιδευτικού και του θεραπευτή στην αντιμετώπιση του παιδιού με ΔΕΠ-Υ μέσα και έξω από το σχολείο. Για το λόγο αυτό οι εκπαιδευτικοί πρέπει να εκπαιδεύονται και να είναι ενημερωμένοι για τα χαρακτηριστικά της ΔΕΠ-Υ.
Επιπλέον, πολλές φορές για την προαγωγή της σχολικής μάθησης και την ένταξη των παιδιών με ΔΕΠ-Υ στο σχολικό περιβάλλον, χρειάζεται να προσαρμοστεί το πρόγραμμα στις ανάγκες του κάθε μαθητή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες .
Συνοψίζοντας, θα πρέπει να χρησιμοποιούνται πολυεπίπεδες παρεμβάσεις, με συνδυασμό θεραπευτικών μεθόδων και τεχνικών, λόγω της πολυπαραγοντικής αιτιολογίας της ΔΕΠ-Υ.
Βιβλιογραφικές Πηγές:
Πολεμικός, Ν., Καΐλα, Μ., Θεοδωρόπουλου & Στρογγυλός, Β. (2010). Εκπαίδευση παιδιών με ειδικές ανάγκες. Μια πολυπρισματική προσέγγιση. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο. Αλαβανόπουλος, Γ. & Τοζακίδης, Α.2002. Το Υπερκινητικό σύνδρομο και η αντιμετώπισή του. Θέματα ειδικής αγωγής
Πεχλιβανίδης, Α., Σπυρόπουλου, Α., Γαλανόπουλος, Α., Παπαχρήστου, Χ.Α. & Παπαδημητρίου, Γ.Ν. (2012). Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας στους ενήλικες. Κλινική αναγνώριση, διάγνωση και θεραπευτικές παρεμβάσεις.
ℹ️ Για περισσότερες πληροφορίες για το Κέντρο Ειδικών Θεραπειών «Λόγος & Έργο Ψυχής» επισκεφθείτε εδώ
