Πειθαρχία και Τιμωρία
Η επιτυχία του γονικού ρόλου βασίζεται στην προώθηση του συμφέροντος των παιδιών και εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την αποτελεσματική πειθαρχία τους. Με την έννοια της πειθαρχίας εννοούμε τη διαδικασία εκείνη που βοηθάει τα παιδιά να μάθουν κατάλληλους τρόπους συμπεριφοράς και να κάνουν ορθές επιλογές. Επιπλέον, η πειθαρχία ενθαρρύνει τα παιδιά να υιοθετούν ευγενική και ευαίσθητη στάση, αναγνωρίζοντας τα συναισθήματά τους καθώς και τα συναισθήματα των άλλων.
Μέσα από τη διαχρονική σχέση του γονέα με το παιδί προκύπτει η ενσυνείδητη ή εσωτερική πειθαρχία. Αυτό σημαίνει ότι το παιδί έχει διδαχθεί τι είναι αποδεχτό και τι όχι και έχει ενδοβάλει την υπακοή σε αρχές και αξίες. Η πειθαρχία είναι η βάση για την καλλιέργεια του αυτοελέγχου και της αυτοπειθαρχίας τόσο του παιδιού όσο και του ενήλικου.
Το πειθαρχημένο παιδί λοιπόν, αντιλαμβάνεται την ανάρμοστη συμπεριφορά, δέχεται τις συνέπειες που προκύπτουν από αυτήν και προβληματίζεται σχετικά με το πως μπορεί να την αλλάξει. Τα παιδιά που δεν καταλαβαίνουν γιατί είναι άσχημη μια συμπεριφορά, δεν μπορούν να την αλλάξουν. Δεν έχουν το κίνητρο ή το λόγο για να το κάνουν.
Ο θετικός γονικός ρόλος βασίζεται στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του παιδιού και στοχεύει στη δημιουργία ενός μη βίαιου περιβάλλοντος. Η σωματική ή ψυχολογική τιμωρία για επιβολή πειθαρχίας και σεβασμού δεν ταιριάζουν με το θετικό γονικό πρότυπο. Ο υπεύθυνος γονέας οφείλει να αφιερώνει ποιοτικό χρόνο στο παιδί του. Είναι απαραίτητο να οπλιστεί με δύναμη και υπομονή ώστε να είναι πλάι στο παιδί, άλλοτε οδηγός κι άλλοτε συνοδοιπόρος.
Ποιες Είναι Οι Διαφορές Ανάμεσα Στην Πειθαρχία Και Την Τιμωρία;
Πρέπει να τονίσουμε ότι η πειθαρχία και η τιμωρία είναι τελείως διαφορετικές έννοιες. Πολλές φορές συγχέονται και χρησιμοποιείται η τιμωρία για να επιτευχθεί η πειθαρχία. Η πειθαρχία εκπαιδεύει και προβληματίζει το παιδί, το μαθαίνει να κατανοεί και να διαπραγματεύεται. Αντίθετα, η τιμωρία φοβίζει το παιδί, το πληγώνει, το ταπεινώνει και το ντροπιάζει.
Μάλιστα, πολλές έρευνες υποστηρίζουν ότι η σωματικές τιμωρίες μακροπρόθεσμα οδηγούν σε επιδείνωση της άσχημης συμπεριφοράς. Βραχυπρόθεσμα, το παιδί που τιμωρείται, αναγκάζεται να συμμορφωθεί, αλλά πρόκειται για μια πλασματική βελτίωση. Το παιδί συμμορφώνεται επειδή φοβάται.
Η πειθαρχία είναι εργαλείο ενώ η τιμωρία είναι όπλο. Στην πρώτη περίπτωση αναφερόμαστε σε μια διεργασία που αποτελεί επένδυση για το μέλλον ενός παιδιού. Στην περίπτωση της τιμωρίας αναφερόμαστε σε έναν τρόπο για άμεση αλλά πρόσκαιρη κι επιφανειακή λύση ενός προβλήματος ανάρμοστης συμπεριφοράς.
Η τιμωρία δεν επισημαίνει το σφάλμα. Αποτελεί αντίδραση του γονέα στην συμπεριφορά του παιδιού. Μάλιστα, μπορεί να λειτουργήσει ενισχυτικά. Για παράδειγμα, ένα παιδί που για κάποιους λόγους επιζητά τη προσοχή των γονιών του, απολαμβάνει έστω την αρνητική προσοχή τους, μέσω της τιμωρίας. Κάτι τέτοιο, συχνά έχει ως αποτέλεσμα την συστηματική επανάληψη της άσχημης συμπεριφοράς προκειμένου να κερδηθεί η προσοχή του γονέα.
Είδη Τιμωρίας:
- Τιμωρία ως επακόλουθο μιας μη επιθυμητής συμπεριφοράς
- Λεκτική τιμωρία
- Σωματική τιμωρία
Η τιμωρία ως συνέπεια μιας ανάρμοστης συμπεριφοράς περιλαμβάνει συνήθως την στέρηση προνομίων ή αγαθών πολύτιμων για το παιδί. Δεν στοχεύει άμεσα στη βελτίωση ή την αλλαγή της συμπεριφοράς όπως συμβαίνει με τις συνέπειες ως μέθοδο πειθαρχίας. Τα μικρότερα παιδιά πολλές φορές, δεν αντιλαμβάνονται πως σχετίζεται η συμπεριφορά με τη συνέπεια. Τα μεγαλύτερα παιδιά θεωρούν αυτό το είδος τιμωρίας άδικο και αυθαίρετο.
Η λεκτική τιμωρία αφορά φωνές, υποτίμηση και δημιουργία συναισθήματος ντροπής και φόβου στο παιδί. Δεν στοχεύει σε τίποτα άλλο, παρά στο να δίνει το μήνυμα ότι το παιδί είναι άξιο της αγάπης των γονιών του μόνο όταν ικανοποιεί τις απαιτήσεις τους.
Η σωματική τιμωρία περιλαμβάνει χτυπήματα, κλωτσιές, χαστούκια ή έντονο τράνταγμα του παιδιού. Δεν έχει απολύτως κανένα αποτέλεσμα, αφού στηρίζεται στον φόβο και την αγωνία. Μάλιστα, τα παιδιά που έχουν υποστεί σωματική βία, έστω και σπανίως, έχουν αυξημένες πιθανότητες να νιώθουν μεγαλύτερο θυμό και να γίνουν πιο επιθετικά.
Προτεινόμενες Μέθοδοι Πειθαρχίας:
Η αποδοκιμασία της ανεπίτρεπτης συμπεριφοράς.
Οι γονείς οφείλουν να δείξουν τη δυσαρέσκειά τους στην ανάρμοστη συμπεριφορά του παιδιού, με τρόπο που δεν δημιουργεί φαύλο κύκλο. Για παράδειγμα, ένα παιδί που χτυπάει και ο γονέας του φωνάζει είναι πολύ πιθανό να συνεχίσει να χτυπάει κι ο γονέας να συνεχίσει να φωνάζει. Καλό είναι ο γονέας ήρεμα να εκφράσει το συναίσθημά του και να αποτελέσει πρότυπο μίμησης που προτείνει έναν άλλο τρόπο συμπεριφοράς.
Το μέτρημα.
Ο γονέας μετράει, δίνοντας λίγο χρόνο στο παιδί να σταματήσει την ανάρμοστη συμπεριφορά.
Το διάλειμμα.
Ο γονέας απομακρύνει το παιδί από την ενεργό δράση και του εξηγεί ότι με αυτή τη συμπεριφορά δεν γίνεται να συμμετέχει στην δραστηριότητα που γίνεται. Είναι σημαντικό, όταν το παιδί είναι έτοιμο, να το αφήσουμε να επιστρέψει πίσω στη δράση. Με τον τρόπο αυτό, δίνεται το μήνυμα ότι δεν επιτρέπουμε τη συμπεριφορά του όχι το ίδιο το παιδί ως ύπαρξη.
Η αδιαφορία για τη συμπεριφορά.
Ο γονέας αδιαφορεί εντελώς για την συμπεριφορά του παιδιού του που έχει χαρακτηριστεί από πριν ως μη αποδεκτή. Σε πρώτη φάση μπορεί να οδηγήσει σε έξαρση και αύξηση της ανάρμοστης συμπεριφοράς. Ωστόσο, σταδιακά, έχει αποτέλεσμα, διότι τα παιδιά έχουν μεγάλη ανάγκη από την προσοχή των γονιών τους και δεν αντέχουν την αδιαφορία τους.
Οι συνέπειες.
Υπάρχουν οι φυσικές και οι τεχνητές. Ο γονέας εξηγεί στο παιδί ότι κάθε ενέργεια έχει ορισμένα φυσικά επακόλουθα (φυσικές συνέπειες της πράξης). Παράλληλα, οι γονείς χρειάζεται, σε συνεργασία με το παιδί, να θέσουν μια λογική συνέπεια ως αποτέλεσμα στην περίπτωση που δεν τηρείται ένας κανόνας ή όριο. Οι επιπτώσεις που ορίζονται θα πρέπει να είναι πάντα ανάλογες με την ανάρμοστη συμπεριφορά. Δεν θα πρέπει να έχουν τιμωρητικό χαρακτήρα για το παιδί και δεν θα επιβάλλονται, αν το παιδί είναι πρόθυμο να συνεργαστεί.
Η επιβράβευση της επιθυμητής συμπεριφοράς.
Γενικά, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η επιβράβευση του θετικού είναι πιο αποτελεσματική ως μέθοδος πειθαρχίας από την αποδοκιμασία του αρνητικού. Η επιβράβευση για να λάβει τη μέγιστη αξία που μπορεί, θα πρέπει να είναι άμεση, συγκεκριμένη, ειλικρινής, συνεπής και προσανατολισμένη στο εδώ και τώρα, σε αυτό που συμβαίνει. Είναι σπουδαίο επίσης, ο γονέας να επιμένει στην αναγνώριση της προσπάθειας κι όχι μόνο της επιτυχίας του παιδιού.
Ποια Μέθοδος Πειθαρχίας Είναι Πιο Σωστή;
Γίνεται πολλή συζήτηση σχετικά με το ποιες μέθοδοι πειθαρχίας είναι οι πιο πετυχημένες. Κάθε μέθοδος διαφέρει ως προς την αποτελεσματικότητά της, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, την προσωπικότητα και το επίπεδο ωριμότητάς του. Σε περίπτωση που δεν μας ταιριάζει ο ένας τρόπος πειθαρχίας, μπορούμε να δοκιμάσουμε έναν άλλον. Εξάλλου είπαμε και παραπάνω ότι οι μέθοδοι πειθαρχίας αποτελούν εργαλεία στα χέρια των γονέων. Οφείλουν να τα δοκιμάσουν και να διαλέξουν το πιο ταιριαστό σε αυτούς και τα παιδιά τους.
Σωστή και ισορροπημένη οικογένεια είναι αυτή που αποτελεί ασφαλές καταφύγιο για τα μέλη της. Είναι η οικογένεια με ξεκάθαρο στόχο την εκπαίδευση των παιδιών με τέτοιο τρόπο, ώστε να μπορούν να πορευτούν στη ζωή χωρίς να έχουν την ανάγκη της. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να συμβεί χωρίς όρια και κανόνες. Η σταθερή τήρηση των κανόνων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη υγιούς προσωπικότητας των παιδιών.
Τα όρια εξελίσσονται και τροποποιούνται όσο τα παιδιά μεγαλώνουν. Η οικογένεια είναι ένα δυναμικό σύστημα που διαρκώς αλλάζει. Οι κανόνες επαναπροσδιορίζονται πάντα με βάση τις αρχές και τις αξίες της οικογένειας. Συνεπώς, τα ευέλικτα όρια πλάθουν ευτυχισμένα παιδιά, αγαπημένες οικογένειες και αυριανούς ενήλικες με ολοκληρωμένη προσωπικότητα.
Οι οριοθετημένοι άνθρωποι ξέρουν να αναλαμβάνουν την προσωπική τους ευθύνη και να διεκδικούν τα δικαιώματα και τις επιθυμίες τους!
Δείτε περισσότερα για την Ψυχολόγο Κωνσταντένια Γιαννοπούλου στο Kidsproject.gr!
