Διαζύγιο και Παιδί (Μέρος Β)
Διαβάστε εδώ το πρώτο μέρος του άρθρου
Σε προηγούμενο άρθρο (διαζύγιο και παιδί) αναφερθήκαμε στη διαδικασία που πρέπει να ακολουθήσουν δυο ενήλικες άνθρωποι που είναι ζευγάρι και έχουν πάρει απόφαση να χωρίσουν. Σκοπός είναι να βοηθήσουν τα παιδιά τους να διαχειριστούν το ψυχοπιεστικό γεγονός του διαζυγίου τους. Υπάρχει η νομική διάσταση του διαζυγίου, σύμφωνα με την οποία οι δυο σύζυγοι οφείλουν να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες ώστε να λάβουν το διαζευκτήριο έγγραφο από την πολιτεία ή/και την εκκλησία. Υπάρχει και η συναισθηματική διάσταση ενός διαζυγίου. Η συναισθηματική διάσταση του διαζυγίου ορίζεται από το αν οι πρώην σύντροφοι έχουν αποδεχθεί την νέα πραγματικότητα που οι ίδιοι αποφάσισαν. Έπειτα, με ποιο τρόπο την επικοινωνούν στα παιδιά τους. Προφανώς λοιπόν αφορά στο σύνολο των μελών της οικογένειας.
Πολλά ζευγάρια, ενώ έχουν κάνει το βήμα να προχωρήσουν σε νομικό χωρισμό και ο πατέρας – συνήθως σύμφωνα με το ελληνικό δίκαιο, ο πατέρας απομακρύνεται όταν το ζευγάρι έχει παιδιά – έχει απομακρυνθεί από το σπίτι, δεν έχει γίνει εφικτό να χωρίσουν σε συναισθηματικό επίπεδο. Ο ένας εμπλέκεται στη ζωή του άλλου. Υπάρχουν εντάσεις και καβγάδες, παρόλο που έχουν αποφασίσει να ζουν ξεχωριστά γιατί δεν μπόρεσαν να λειτουργήσουν στο μαζί. Στην ουσία δεν έχουν συμφιλιωθεί μέσα τους με την απόφασή τους. Έτσι δημιουργούν μια κατάσταση επιπρόσθετης αναστάτωσης στα ήδη ψυχοσυναισθηματικά επιβαρυμένα παιδιά τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η οικογένεια να βιώνει μόνο τα προβλήματα ενός διαζυγίου χωρίς να μπορεί να χαρεί τα πλεονεκτήματα.
Συζητώντας τις συνήθεις αντιδράσεις των παιδιών στο διαζύγιο των γονέων τους, καλό θα είναι να έχουμε υπόψη τη συναισθηματική διάσταση του διαζυγίου. Όταν αυτή δεν έχει επιτευχθεί μεταξύ των πρώην συντρόφων, μπλοκάρει καθοριστικά την προσπάθειά τους να αντιληφθούν τις ανάγκες των παιδιών τους και να αφουγκραστούν τις αντιδράσεις τους. Φυσικά, δυσκολεύονται να είναι σε θέση να δράσουν αποτελεσματικά και ως ομάδα.
Η αντίδραση των παιδιών απέναντι στο διαζύγιο εξαρτάται από εσωτερικούς και εξωτερικούς παράγοντες.
Εσωτερικοί Παράγοντες Είναι
- η ηλικία του παιδιού
- η ιδιοσυγκρασία του
- η ψυχοσυναισθηματική ωριμότητά του
Εξωτερικοί Παράγοντες Είναι
- η ποιότητα των σχέσεων του παιδιού με τους γονείς του ανεξάρτητα από το διαζύγιο τους
- η ικανότητα των γονέων να ανταποκριθούν στις ανάγκες του παιδιού
- η ύπαρξη δικτύου κοινωνικών επαφών με συγγενείς και φίλους
- η ύπαρξη συγκρούσεων μέσα στην οικογένεια
- η οικονομική κατάσταση της οικογένειας κλπ.
Παρακάτω θα δούμε ποιες είναι οι τυπικές αντιδράσεις των παιδιών που χωρίζουν οι γονείς τους, ανάλογα με την ηλικία τους. Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να τα βοηθήσουν να προσαρμοστούν στην νέα κατάσταση;
Ηλικία Μηνών Ως 3 Ετών
Τα βρέφη και τα πολύ μικρά παιδιά ως 3 ετών, δεν μπορούν να καταλάβουν τι σημαίνει ο χωρισμός των γονιών τους. Δεν έχουν προχωρήσει ακόμα νοητικά πιο πέρα από τον εγωιστικό κόσμο τους. Δεν έχουν αναπτύξει το λόγο, ώστε να μπορούν να εκφραστούν κι ακόμα το κάνουν κυρίως μέσα από το σώμα τους. Το αναπτυξιακό επίτευγμα αυτής της ηλικίας είναι η εγκατάσταση ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού και η διαχείριση του άγχους αποχωρισμού από το βασικό πρόσωπο φροντίδας τους, συνήθως τη μητέρα.
Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η ένταση και η στενοχώρια της μητέρας του μωρού είναι πιθανό να επηρεάσει τη σχέση της μαζί του. Να δομήσει ανασφαλή δεσμό, γεγονός το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί με κλάμα και με μια γενικότερη δυσκολία στην καθημερινότητα και στις συνήθειες/ ρουτίνες του μικρού παιδιού. (αδικαιολόγητη γκρίνια, δυσκολία στο φαγητό, δυσκολία στον ύπνο, υπερβολική αγωνία στην απουσία της μητέρας, φόβος για τα άγνωστα πρόσωπα, φόβος εγκατάλειψης κλπ.)
Για να διευκολύνουν οι γονείς τα πολύ μικρά παιδιά απαιτείται να συνεργαστούν μεταξύ τους, προκειμένου να φτιάξουν ένα σωστό και βολικό καθημερινό πρόγραμμα. Πρόγραμμα το οποίο αφενός να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του μωρού ή του πολύ μικρού παιδιού. Αφετέρου να μπορεί να τηρηθεί από όλους εκείνους που ενδεχομένως περνούν αρκετό χρόνο με το παιδί πχ. παππούδες, συγγενείς, νταντά κ.α. Παράλληλα με τα πρακτικά θέματα, πρέπει να προσφέρουν στο παιδί αγάπη, ζεστασιά, παιχνίδι και ψυχικό χώρο να εκφράσει όσα αισθάνεται. Να του μιλούν ήρεμα και καθησυχαστικά. Να το διαβεβαιώνουν για την αγάπη και την παρουσία τους στη ζωή του.
Ηλικία 3 Ως 6 Ετών
Τα μικρά παιδιά προσχολικής ηλικίας, 3 ως 6 ετών, δεν είναι σε θέση να κατανοήσουν ακριβώς την έννοια του διαζυγίου. Δεν θέλουν να χωρίσουν οι γονείς τους ακόμα κι αν τσακώνονται και υπάρχει ένταση μέσα στο σπίτι. Είναι στο αναπτυξιακό στάδιο εκείνο που προσπαθούν να ελέγξουν τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους. Δεν αντέχουν την ιδέα της παραμικρής αλλαγής, γιατί αποδυναμώνει τη δύναμη και την ισορροπία τους. Ταυτόχρονα, είναι πολύ πιθανό τα παιδιά αυτής της ηλικίας να νομίζουν ότι είναι υπεύθυνα για την άσχημη εξέλιξη στη σχέση των γονιών τους. Νιώθουν φόβο, θυμό, αγωνία και λύπη. Όλα αυτά τα συναισθήματα συχνά εκδηλώνονται με καθημερινές δυσκολίες. Για παράδειγμα κυκλοθυμία, διαταραχές στον ύπνο (ανήσυχος ύπνος, εφιάλτες), νυχτερινή ενούρηση, άρνηση σίτισης, παλινδρόμηση σε προηγούμενα στάδια ανάπτυξης, σύγχυση και επιθετικότητα.
Οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά προσχολικής ηλικίας με το να είναι ξεκάθαροι, σταθεροί και αποφασιστικοί. Γνωρίζουμε ότι τα παιδιά είναι καθρέφτες και σίγουρα θα “πάρουν” καλύτερα την αλλαγή στη ζωή τους, αν οι γονείς τα εμπνεύσουν με ασφάλεια και αισιοδοξία. Χρειάζεται οπωσδήποτε να διαβεβαιώσουν τα παιδιά ότι δεν φταίνε για το διαζύγιο και ότι θα τα αγαπούν ό,τι κι αν γίνει.
Ιδιαίτερα ο γονιός που απομακρύνεται από το σπίτι οφείλει να διασαφηνίσει ότι θα είναι διαθέσιμος ανά πάσα στιγμή. Ότι η σχέση που αλλάζει είναι η σχέση του με τον άλλο γονέα και όχι με τα παιδιά του. Καλό είναι να σχεδιαστεί από κοινού ένα εβδομαδιαίο πρόγραμμα. Να τηρείται από όλους με συνέπεια, ώστε να δομηθεί ένα καινούριο αλλά σταθερό περιβάλλον. Επίσης, υπάρχουν αξιόλογα βιβλία για αυτή την ηλικία που αγγίζουν με όμορφο τρόπο το θέμα του χωρισμού των γονιών. Θα μπορούσαν να κάνουν το παιδί να ταυτιστεί με κάποιον ήρωα και να ανακουφιστεί.
Ηλικία 6 Ως 12 Ετών
Τα παιδιά σχολικής ηλικίας, 6 ως 12 ετών, μπορούν να κατανοήσουν ότι διαταράσσεται ανεπανόρθωτα η έννοια του “για πάντα μαζί”. Βιώνουν το διαζύγιο των γονιών τους ως σοβαρή απώλεια, ανάλογη με τον φυσικό θάνατο. Εκδηλώνουν συναισθήματα θλίψης, φόβου και οργής, είναι πιθανό να έχουν προβλήματα στο σχολείο και δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις. Είναι αρκετές οι φορές που κατηγορούν τον εαυτό τους για το διαζύγιο των γονιών τους. Φαντασιώνονται την επανασύνδεσή τους και θεωρούν ότι μπορούν να βοηθήσουν σε αυτήν.
Μπορεί να φτάσουν σε ακραίες συμπεριφορές με υποσυνείδητη επιθυμία να σώσουν το γάμο των γονιών τους. Για παράδειγμα μπορεί να εμφανίσουν σχολική άρνηση, ακραίες επιθετικές συμπεριφορές, κλοπές, ψέματα, φυγή από το σπίτι κλπ. Άλλοτε σκέφτονται εφιαλτικά σενάρια ότι ο γονιός που φεύγει από το σπίτι θα τα αντικαταστήσει με άλλο παιδί. Ότι σύντομα θα τα ξεχάσει και θα πάψει να τα αγαπάει. Τα λίγο μεγαλύτερα παιδιά, άνω των 7-8 ετών είναι πιθανό να διαμορφώσουν άποψη για το ποιος φταίει για το διαζύγιο. Αυτός που φταίει γίνεται αμέσως κακός γονιός και έτσι οδηγούνται σε συμμαχία με τον γονέα – θύμα.
Οι γονείς για να κάνουν πιο εύκολη την προσαρμογή των παιδιών σχολικής ηλικίας στο διαζύγιο, καλό είναι να έχουν κοινή γραμμή σε όλα τα θέματα που τα αφορούν. Να μην μπερδεύουν τα παιδιά με διπλά μηνύματα. Να περνούν ποιοτικό χρόνο μαζί τους ο καθένας ξεχωριστά και να συζητούν κάθετί που τα απασχολεί. Είναι σπουδαίο να εξασφαλίσουν τις συνθήκες εκείνες που θα επιτρέπουν στα παιδιά να εκφράσουν όλα τα συναισθήματα και τις απορίες τους.
Ταυτόχρονα, είναι απαραίτητο και οι δυο γονείς να τα ενθαρρύνουν να ανοιχτούν σε εξωτερικά ερεθίσματα. Για παράδειγμα, να συνδεθούν με φίλους και να ασχοληθούν με τις αγαπημένες δραστηριότητές τους. Επίσης να υποστηρίζουν με συνέπεια το πρόγραμμά τους πχ. σχολικές υποχρεώσεις, χόμπι, πάρτι κλπ. Ένα σταθερό και προβλέψιμο περιβάλλον που περιλαμβάνει καλή σχέση με τους γονείς και τον κοινωνικό περίγυρο θα βοηθήσει τα παιδιά να χτίσουν αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Να δομήσουν γενικότερα μια καλή σχέση με τον εαυτό τους.
Εφηβεία
Η εφηβική ηλικία είναι από μόνη της μια περίοδος πολλών και συνταρακτικών αλλαγών. Τα έφηβα παιδιά είναι ψυχοσυναισθηματικά ασυμβίβαστα. Είναι ολοκληρωτικά ενήμερα για το τι σημαίνει ο χωρισμός των γονιών τους. Κάποιες φορές ίσως να τον έχουν προβλέψει κιόλας. Είναι πιθανό να θεωρούν ότι είναι η μόνη λύση για να ανακουφιστούν από τη συνεχή δυσαρέσκεια και τους διαπληκτισμούς των γονιών τους. Παρόλα αυτά, παραμένει ένα στρεσογόνο γεγονός και μπορεί να αποδιοργανώσει τους εφήβους. Είναι συχνές οι φορές που κάνουν πως αδιαφορούν και αποστασιοποιούνται από την οικογένειά τους. Μέσα τους όμως υποβόσκει ο θυμός και η στενοχώρια.
Είναι η φάση ζωής που ο νέος άνθρωπος έχει μεγάλη ανάγκη να επενδύσει στους φίλους. Στην περίπτωση του διαζυγίου, αυτό μπορεί να επιδράσει τόσο θετικά και υποστηρικτικά όσο αρνητικά και διαταρακτικά. Δεν είναι λίγες οι φορές που οι έφηβοι παρουσιάζουν παρεκκλίνουσα ή παραβατική/ αντικοινωνική συμπεριφορά ως εκδήλωση του πένθους του χωρισμού των δικών τους. Μια άλλη αντίδραση των εφήβων αφορά σε μια μορφή υπερ-ωριμότητας στη συμπεριφορά τους. Έχει ως αποτέλεσμα την ανάληψη ευθυνών που δεν είναι δικές τους πχ. φροντίδα μικρότερων παιδιών, γονεοποίηση έναντι στον γονέα που θεωρούν αδύναμο ή ανήμπορο, πρόωρη είσοδο στην αγορά εργασίας κλπ.
Οι γονείς των εφήβων καλό είναι να έχουν συνέχεια κατά νου ότι η εφηβική ηλικία είναι έτσι κι αλλιώς μια δύσκολη φάση που περνούν τα παιδιά. Είναι η μετάβαση στην ενηλικίωση και την ανεξαρτησία. Περιλαμβάνει πειραματισμούς με τις σχέσεις, αλλαγές στον τρόπο σκέψης, δόμηση στοιχειώδους αυτονομίας και ατομικής ταυτότητας. Για να βοηθήσουν τα παιδιά τους να προσαρμοστούν στο διαζύγιο, πρέπει να αποδεχθούν ότι τα παιδιά τους μεγαλώνουν. Η σχέση μαζί τους αλλάζει περιεχόμενο και ποιοτικά χαρακτηριστικά.
Είναι σημαντικό να διαβεβαιώσουν τα παιδιά ότι είναι πάντα εκεί για οτιδήποτε θελήσουν. Οφείλουν να διατηρήσουν την ισορροπία ανάμεσα στις καινούριες ελευθερίες και την εμπιστοσύνη που δείχνουν. Να θέτουν και τους απαραίτητους κανόνες και τα αντίστοιχα όρια. Η καλύτερη προσέγγιση απέναντι σε έναν έφηβο είναι η προσπάθεια του γονιού να συναισθανθεί το παιδί. Να είναι διαθέσιμος και ανοιχτός στον διάλογο ακόμα κι αν αυτός περιλαμβάνει συγκρούσεις ή αμήχανο και δύσκολο περιεχόμενο.
Αποσταθεροποίηση Δεν Σημαίνει Διάλυση
Ολοκληρώνοντας, πρέπει να τονιστεί ότι ένα διαζύγιο μπορεί να φέρνει αλλαγές και αποσταθεροποίηση σε πρακτικό και ψυχολογικό επίπεδο. Δεν συνεπάγεται όμως την διάλυση των δεσμών της οικογένειας, εφόσον οι γονείς που χωρίζουν αντιμετωπίσουν την κατάσταση με σοβαρότητα, ψυχραιμία και ωριμότητα. Η αλλαγή στη δομή της οικογένειας μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος όλων των μελών της. Προϋπόθεση είναι οι πρώην σύζυγοι να συνειδητοποιήσουν ότι παραμένουν γονείς. Να συμφωνήσουν ότι πρέπει να έχουν ουσιαστική επικοινωνία και συνεργασία στο κομμάτι του γονεϊκού τους ρόλου.
Στην περίπτωση που αισθάνονται ότι δυσκολεύονται να διαχειριστούν την πολυπλοκότητα των ρόλων τους και εν γένει το διαζύγιό τους, μπορούν να απευθυνθούν σε έναν ειδικό ψυχικής υγείας. Σίγουρα θα τους στηρίξει και θα τους βοηθήσει να διαχειριστούν τη σχέση με τον εαυτό, τη σχέση με τον πρώην σύντροφο και τη σχέση με τα παιδιά τους.
Ομοίως, αν διακρίνουν σημάδια στα παιδιά που διαμηνύουν ότι υπάρχει σοβαρό θέμα και δεν βελτιώνεται με την πάροδο του χρόνου ή χειροτερεύει. Θα πρέπει να κάνουν μια επίσκεψη σε έναν ειδικό, ώστε να τους καθοδηγήσει ως προς τον τρόπο που πρέπει να συμπεριφερθούν στο παιδί τους. Βέβαια ίσως να αξιολογήσουν από κοινού αν υπάρχει ανάγκη επαγγελματικής στήριξης του ίδιου του παιδιού. Οι γονείς ξέρουμε πότε τα παιδιά μας υποφέρουν και ποιες αντιδράσεις τους είναι μια μεταμφιεσμένη κραυγή για προσοχή. Δεν χρειάζεται να φτάσει μια κατάσταση στο μη περαιτέρω για να ζητήσουμε στήριξη και βοήθεια.
⇒ Δείτε περισσότερα για την Ψυχολόγο Κωνσταντένια Γιαννοπούλου στο Kidsproject.gr!
