Κλείσιμο

Ρήγα Αναστασία - Παπαϊωάννου Αφροδίτη

Συνεργάτες του Κέντρου Ειδικών Θεραπειών "Ψυχογραφείν"

3 Sep, 2021

Οδηγός για γονείς: Πώς να μεγαλώσω ένα παιδί με ΔΕΠ-Υ; Τι πρέπει να γνωρίζω!

Συμπτωματολογία της ΔΕΠ-Υ

Η ΔΕΠ-Υ είναι μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που έχει νευρολογική βάση και διακρίνεται σε τρεις τύπους:

  • Με προεξάρχοντα τον Απρόσεκτο τύπο.
  • Με προεξάρχοντα τον Υπερκινητικό και παρορμητικό τύπο.
  • Συνδυασμένος τύπος (περιλαμβάνει τους δύο πρώτους συνδυαστικά) (DSM-5, 2015).

Βρεφική ηλικία

Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Παρορμητικότητας- Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ) εμφανίζεται από την πρώτη ημέρα γέννησης του παιδιού. Κάποιοι επιστήμονες θεωρούν πως τα συμπτώματα φαίνονται από τους πρώτους κιόλας μήνες ζωής του νεογνού. Συγκεκριμένα, έχει παρατηρηθεί πως το μωρό κατορθώνει να κρατήσει όρθιο το κεφαλάκι του αρκετά νωρίτερα από το αναπτυξιακό του στάδιο ή πως καταφέρνει να αλλάξει πλευρό πολύ νωρίτερα από τα συνομήλικά του βρέφη. Συνήθως, τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ κατά τη βρεφική τους ηλικία παρουσιάζουν έντονη κινητικότητα και αστάθεια στον κύκλο του ύπνου (ξυπνούν επανειλημμένα σε ακατάστατες ώρες και κλαίνε περισσότερο από τα υπόλοιπα παιδιά), καθώς, επίσης, εμφανίζουν αστάθεια και στον κύκλο λήψης τροφής (Κακουρος & Μανιαδάκη, 2012).

Κατ’ επέκταση, είναι απόλυτα λογικό να εμφανίζεται η αίσθηση του άγχους στους γονείς και να αναζητούν συνεχώς λύσεις. Επομένως, μπορούν να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό, όπως σε Ψυχολόγο, Ψυχίατρο ή Παιδίατρο, ώστε να εξετάσει το παιδί.  Ωστόσο, είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό από τον γονέα το ότι  δεν ευθύνεται ο ίδιος για την εμφάνιση των δυσκολιών που παρουσιάζει το παιδί, καθώς η ΔΕΠ-Υ είναι μια αναπτυξιακή διαταραχή. Συνεπώς, είναι πολύ σημαντικό για τους γονείς να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν από την αρχή ένα ζεστό και υποστηρικτικό περιβάλλον γύρω από το παιδί, δείχνοντάς του κατανόηση και υπομονή.

Νηπιακή ηλικία

Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ φαίνεται να εκδηλώνουν ποικίλα αποθέματα ενέργειας. Για παράδειγμα, μπορεί να παρατηρηθεί πως τα παιδία τρέχουν χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο ή ακόμα τείνουν να είναι αρκετά αντιδραστικά και να βαριούνται πολύ εύκολα. Σπάνια ασχολούνται με κάποια δραστηριότητα για περισσότερο από τρία λεπτά. Επιπλέον, εξαιτίας της παρορμητικότητάς τους και της έλλειψης του φόβου, ως πρωταρχικού συναισθήματος, είναι συχνά αναμενόμενο να χτυπούν και να βρίσκονται συνεχώς υπό τον κίνδυνο κάποιου ατυχήματος. Ως αποτέλεσμα,  χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή και επίβλεψη. Ακόμα, είναι αρκετά σύνηθες για τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ να εμφανίζουν έντονες εκρήξεις θυμού και οργής, διότι πολύ συχνά επιθυμούν να τραβούν την προσοχή των γύρω ατόμων.

Δυστυχώς, στο πλαίσιο αυτό γίνεται κατανοητό ότι τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ δυσκολεύονται να ενσωματωθούν στις ομάδες των συνομηλίκων τους και έτσι δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι η αντιδραστική τους συμπεριφορά γίνεται εντονότερη. Επίσης, συχνά μπλέκουν σε καβγάδες και εκδηλώνουν αδιαφορία για τα συναισθήματα των άλλων, καθώς πολλές φορές δεν κατανοούν το τρόπο με τον οποίο προκαλούν πόνο. Κατά συνέπεια, αδυνατούν να προσαρμοστούν εντός τάξης, με αποτέλεσμα αρκετές φορές να εκδιώκονται από τους παιδικούς σταθμούς ή και από άλλους χώρους (Κωνσταντίνου, 2020).

Σχολική ηλικία (Δημοτικού)

Η απότομη αύξηση των απαιτήσεων του σχολικού περιβάλλοντος αποτελεί τη βάση για την εμφάνιση πολλών δευτερογενών συμπτωμάτων. Παραδείγματος χάριν, εκδηλώνονται πιο έντονες εκρήξεις θυμού, εναλλαγές της ψυχικής διάθεσης (μπορεί να κλαίει και έπειτα από μερικά δευτερόλεπτα μπορεί να χαμογελάει), καθώς παρατηρείται και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Επιπλέον, λόγω της έντονης κινητικότητας, συνήθως σηκώνονται την ώρα του μαθήματος και περιφέρονται εντός της τάξης. Αρκετές φορές, μάλιστα, αναφέρουν ως δικαιολογία πως θέλουν να ξύσουν τα μολύβια τους ή πως θέλουν να πετάξουν κάτι στα σκουπίδια. Είναι αρκετά σύνηθες το γεγονός ότι κάνουν άσκοπες κινήσεις και φασαρία, εμποδίζοντας την ροή του μαθήματος.

Συνετό θα ήταν, λοιπόν, όταν εμφανίζεται μια τέτοια συμπεριφορά, ο εκπαιδευτικός ή ο γονέας να εκδηλώνει αδιαφορία, προκειμένου το παιδί να μάθει πως κάθε φορά που αναπαράγει τη συγκεκριμένη συμπεριφορά δε θα δέχεται την προσοχή που αναζητά.

Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ τείνουν να εμφανίζουν δυσλειτουργική συμπεριφορά σε τουλάχιστον δυο διαφορετικά περιβάλλοντα (συνήθως στο σπίτι και στο σχολείο). Αρκετές φορές, το δωμάτιό τους μπορεί να είναι ατακτοποίητο, με τα σχολικά βιβλία να βρίσκονται στο πάτωμα. Ακόμη και στο σχολείο, το θρανίο τους είναι συχνά ακατάστατο, καθώς μπορεί να υπάρχουν επάνω άσχετα αντικείμενα. Πολλές φορές συμβαίνει να ξεχνούν και τα βιβλία τους. Επιπλέον, είναι σύνηθες οι σχολικές τους εργασίες να μένουν ανολοκλήρωτες (Κάκουρος & Μανιαδάκη,2006).

Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στο σχολικό περιβάλλον, οι δάσκαλοι τείνουν να τους κάνουν αρκετές παρατηρήσεις, επειδή, κατά την πλειοψηφία των περιπτώσεων, δεν προσέχουν στο μάθημα, ονειροπολούν, αδιαφορούν ή ακόμα και τεμπελιάζουν σε ό,τι αφορά στο σχολικό μάθημα και στις σχολικές τους υποχρεώσεις. Από επιστημονική άποψη, το συγκεκριμένο σύμπτωμα φαίνεται να σχετίζεται με τη διάσπαση της προσοχής. Σύμφωνα, λοιπόν, με όλα τα παραπάνω,  είναι σύνηθες φαινόμενο για τα παιδιά που εμφανίζουν συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ να εμφανίζουν μαθησιακές δυσκολίες (Παπαδάτος, 2010).

ΠΡΟΣΟΧΗ! Αυτό ΔΕΝ σημαίνει πως το παιδί εμφανίζει και Μαθησιακές Διαταραχές, αλλά πως λόγω της ΔΕΠ-Υ, εμφανίζει δυσκολίες σχετικές με την μάθηση.

Είναι σημαντικό για τους γονείς να προσπαθήσουν να παρακινήσουν το ενδιαφέρον του παιδιού (σε ό,τι αφορά στις σχολικές εργασίες και το μάθημα) και να του παρέχουν συνεχή επιτήρηση, η οποία θα πρέπει να μειώνεται σταδιακά, διαφορετικά το παιδί θα σταματήσει να ασχολείται με τη δραστηριότητα που του έχει δοθεί. Πάντοτε, πρέπει να το παροτρύνουν και να ενισχύουν την επιθυμητή συμπεριφορά! Δεν πρέπει να  απογοητεύονται εάν δεν καταφέρουν να βοηθήσουν το παιδί  να ολοκληρώσει τις δραστηριότητες του, καθώς είναι συχνό φαινόμενο άλλες φορές να κατορθώνει να ολοκληρώσει μια συγκεκριμένη δραστηριότητα και άλλες φορές να μην μπορεί να ολοκληρώσει την δραστηριότητα που του έχει ανατεθεί (Σύνδεσμος Στήριξης ΔEΠ-ΔEΠY Κύπρου, 2018).

Εφηβική και ενήλικη ζωή

Στην εφηβεία, η πλειοψηφία των συμπτωμάτων που αφορούν την υπερκινητικότητα αμβλύνονται. Ωστόσο, ως έφηβοι εξακολουθούν να είναι περισσότερο ενεργητικοί και παρορμητικοί από τους υπολοίπους. Λόγω της έντονης αντιδραστικής τους συμπεριφοράς, αντιμετωπίζουν συχνά δυσκολίες στις οικογενειακές και κοινωνικές τους σχέσεις. Κατ’ επέκταση, υπάρχει η πιθανότητα να καταφύγουν στο αλκοόλ, σε ναρκωτικές ουσίες και στην παραβατικότητα όσον αφορά στις αρχές και στους κανόνες.

Σχετικά με τα ψυχικά τους χαρακτηριστικά, η αυτοεκτίμησή τους τείνει να είναι χαμηλή. Συχνά, διαθέτουν μια διαρκή ανησυχία και νευρικότητα, η οποία τους ασκεί καθημερινή πίεση. Σύμφωνα με τα παραπάνω και σε συνδυασμό με την κοινωνική απομόνωση που μπορεί να εμφανίζεται σε αρκετές περιπτώσεις, οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ συχνά εμφανίζουν συμπτωματολογία κατάθλιψης.

Τα προβλήματα στην ενηλικίωση δεν παρουσιάζουν σημαντικές αλλαγές από την εφηβεία. Ωστόσο, κάποιες επιπρόσθετες δυσκολίες που μπορεί να παρουσιάσει το άτομο, είναι η αδυναμία ελέγχου παρορμητικής συμπεριφοράς, η αναβλητικότητα, η έλλειψη της αντίληψης του χρόνου, η δυσκολία ακολουθίας σύνθετων οδηγιών και η μη ανάληψη πρωτοβουλιών. Τέλος, μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες σχετικές με την εύρεση εργασίας και το γάμο (Κωνσταντίνου, 2020).


Αποκλειστική προσφορά από το Κέντρο Ειδικών Θεραπειών «Ψυχογραφείν» με δωρεάν αξιολογήσεις Λογοθεραπείας, Εργοθεραπείας και Ειδικής Διαπαιδαγώγησης, για τους μήνες Σεπτέμβριο & Οκτώβριο. Δείτε την προσφορά εδώ


Πως μπορώ να βοηθήσω το παιδί μου;

Αρχικά, σημαντικό είναι να γίνει αντιληπτό, πως δεν αντιμετωπίζουν όλα τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ τον ίδιο βαθμό δυσκολίας ή όλα τα συμπτώματα. Επίσης, δεν εμφανίζουν όλα τα παιδιά τα συμπτώματα που έχουν αναφερθεί παραπάνω (DSM-5, 2015).

Οργανώστε το πρόγραμμα στο σπίτι

Μια λύση είναι να ορίσετε συγκεκριμένες ώρες του πρωινού ξυπνήματος, του φαγητού, του σχολικού διαβάσματος, της τηλεόρασης και των άλλων καθημερινών δραστηριοτήτων του παιδιού. Εάν θεωρείτε πως είναι βοηθητικό, μπορείτε να γράψετε (σε συμφωνία με το παιδί, εάν αυτό είναι δυνατόν) το πρόγραμμα του παιδιού σε έναν πίνακα, που θα μπορεί το ίδιο να ανατρέχει για να βλέπει τις καθημερινές του δραστηριότητες.

ΠΡΟΣΟΧΗ!  Βεβαιωθείτε, πως το παιδί έχει κατανοήσει πλήρως το πρόγραμμά του και πως είναι σύμφωνο, τουλάχιστον με την πλειοψηφία των όσων αναγράφονται.

Δημιουργήστε κανόνες στο σπίτι

Συνετό θα ήταν να δημιουργήσετε κάποιους απλούς κανόνες συμπεριφοράς για τα μέλη της οικογένειας. Φροντίστε να είναι σύντομοι και ξεκάθαροι ώστε να μην μπερδευτεί το παιδί. Είναι πολύ σημαντικό να ξεκαθαρίσετε από την αρχή πως όταν το παιδί ακολουθεί αυτούς τους κανόνες, θα δέχεται μία μεγάλη θετική ενίσχυση (μια φορά μέσα στην εβδομάδα), αλλά όταν θα παραβιάζει τους κανόνες, θα δέχεται μία αρνητική ενίσχυση (θα μειώνετε κάποιο παιχνίδι της αρεσκείας του από το περιβάλλον του). Εξηγείστε στο παιδί, ποια θα είναι η αρνητική ενίσχυση για την ανάρμοστη συμπεριφορά του και εάν θεωρείτε πως είναι βοηθητικό, φτιάξτε μια λίστα με τους κανόνες της θετικής και της αρνητικής ενίσχυσης. Ύστερα, τοποθετήστε τη λίστα δίπλα από τον πίνακα με το πρόγραμμά του.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Να φροντίσετε να είστε σταθεροί με τη θετική και την αρνητική ενίσχυση. Να μην υπόσχεστε πράγματα που δεν μπορείτε να δώσετε και πάντα να τα δίνετε όταν χρειάζεται. Πριν επέλθει η αρνητική ενίσχυση, μπορείτε να κάνετε μια μόνο παρατήρηση, με ήρεμη και σταθερή φωνή, προειδοποιώντας το παιδί για το τι θα ακολουθήσει και μόνο εάν δεν συνετιστεί, θα ενισχυθεί αρνητικά.

Να είστε θετικοί

Προσπαθήστε να αναφέρετε στο παιδί σας τη συμπεριφορά που θα θέλατε να έχει και όχι την συμπεριφορά που δε θα έπρεπε να έχει. Φροντίστε να το επιβραβεύετε συχνά, ακόμα και για μικρά πράγματα (π.χ. βοήθησε λίγο στις δουλειές του σπιτιού). Είναι σημαντικό να το επιβραβεύετε για την καλή του συμπεριφορά, καθώς τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, συνήθως στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους, ακούν από τους γύρω τους μόνο ό,τι κάνουν λάθος.

Βεβαιωθείτε πως έχει κατανοήσει τις οδηγίες σας

Μια από τις βασικές αδυναμίες των παιδιών αυτών, είναι η δυσκολία που παρουσιάζουν στην κατανόηση σύνθετων οδηγιών. Έτσι, καλό θα ήταν να φροντίσετε να κρατήσετε τις οδηγίες σας σε ένα απλό επίπεδο (μια ή δυο οδηγίες τη φορά). Για να του δώσετε οδηγίες, βεβαιωθείτε πως υπάρχει βλεμματική επαφή και με ήρεμη φωνή εξηγείστε του τι θέλετε να κάνει. Έπειτα, ζητήστε του να επαναλάβει την οδηγία που του δώσατε, ώστε να σιγουρευτείτε πως την έχει κατανοήσει. Κάθε φορά που ολοκληρώνει μια οδηγία, συνετό θα είναι να το επιβραβεύετε.

Βοηθήστε με τις σχολικές δραστηριότητες

Το πρωινό ξύπνημα και το σχολείο είναι μια δύσκολη διαδικασία για το παιδί. Φροντίστε, λοιπόν, να έχει ετοιμάσει από το βράδυ τη σχολική του τσάντα και τα ρούχα που θα φορέσει για την επόμενη μέρα. Τους πρώτους μήνες, θεμιτό θα είναι να ελέγχετε εάν έχει τοποθετήσει στην τσάντα του όλα τα σχολικά βιβλία. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, συνήθως ξεχνούν διάφορα σχολικά είδη στο σπίτι. Στη συνέχεια του σχολικού έτους, θα σταματήσετε να ελέγχετε μαζί του τη σχολική του τσάντα και απλά θα ρωτάτε το παιδί εάν είναι σίγουρο ότι έχει στην τσάντα του όλα όσα χρειάζεται. Εάν ξεχάσει κάποιο σχολικό αντικείμενο στο σπίτι, καλύτερα θα είναι να μην του το πάτε στο σχολείο και όταν γυρίσει στο σπίτι να αφήσετε το παιδί να κατανοήσει την συνέπεια της πράξης του. Εάν το παιδί θυμώσει με την συμπεριφορά σας, εξηγήστε του πως οι πράξεις του έχουν συνέπειες και πως από εδώ και πέρα θα πρέπει να είναι πιο προσεκτικό. Πάντοτε με ήπιους τόνους!

Όσον αφορά στο σχολικό διάβασμα, καλό είναι να βοηθάτε στην κατανόηση και στην απλούστευση των μαθημάτων, όποτε το χρειάζεται. Θα βοηθούσε αρκετά εάν τους πρώτους μήνες διαβάζατε εσείς το παιδί σας, ώστε να του δείξετε πώς θα μπορούσε να οργανωθεί και ποιες είναι οι προτεραιότητες του. Μην ξεχνάτε πως θα πρέπει να κινητοποιείτε το παιδί σας όσον αφορά στο διάβασμα, καθώς και να το επιβραβεύετε όταν προσπαθεί αρκετά και κατορθώνει να κάνει πράγματα μόνο του (Σύνδεσμος Στήριξης ΔEΠ-ΔEΠY Κύπρου, 2018).

Περισσότερες πληροφορίες για το  Κέντρο Ειδικών Θεραπειών "Ψυχογραφείν" θα βρείτε στον σύνδεσμο της εικόνας

Βιβλιογραφία

American Psychiatric Association (2015). Διαγνωστικά κριτήρια από DSM-V, Εκδόσεις Λίτσας.

Κακουρος,Ε.& Μανιαδάκη, Κ. (2012). Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής- Υπερκινητικότητα: Θεωρητικές προσεγγίσεις και θεραπευτική αντιμετώπιση. Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός.

Κάκουρος Ε. &Μανιαδάκη Κ. (2006). Θέματα ψυχοπαθολογίας για παιδιά και νέους. Αθήνα: Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός

Κωνσταντίνου, A. (2020). ΔΕΠ-Υ: Αίτια και συμπτώματα, 620-630.

Παπαδάτος, Γ. (2010). Ψυχικές διαταραχές και μαθησιακές δυσκολίες παιδιών και εφήβων, εκδόσεις: Gutenberg.

Σύνδεσμος Στήριξης ΔEΠ-ΔEΠY Κύπρου (2018). Οδηγός για γονείς.