Γραπτός λόγος: Γιατί δυσκολεύει τόσο τα παιδιά;
Από πολύ μικρή ηλικία μας μαθαίνουν, μας δείχνουν με όλους τους τρόπους ότι δεν μπορούμε να γράψουμε, ότι δεν τα καταφέρνουμε να εκφραστούμε επαρκώς.
Συχνά το μάθημα της έκθεσης αντί να βοηθήσει τον μαθητή να αναπτύξει τις εκφραστικές του δεξιότητες, τον εγκλωβίζει σε μια κατάσταση αυτολογοκρισίας και τυποποίησης. Και όσο ανεβαίνουμε στις βαθμίδες της εκπαίδευσης το κακό διογκώνεται. Φυσικά, όπως σε κάθε μάθημα, παίζει ρόλο και ο τρόπος που διδάσκεται το γράψιμο μέσα από ασκήσεις, εκθέσεις κτλ.
Αξιοσημείωτο είναι ότι, συχνά, προσπαθούν να μας διδάξουν να γράφουμε άνθρωποι που δεν ξέρουν να γράφουν. Ή ακόμα χειρότερα που φοβούνται και οι ίδιοι το γράψιμο.
Επόμενο είναι, σε τέτοιες περιπτώσεις, οι δάσκαλοί μας να καταφεύγουν σε κλισέ λύσεις και σε εφαρμογή απόλυτων κανόνων κατά την διόρθωση και τον σχολιασμό των γραπτών κειμένων των μαθητών.
Έτσι το γράψιμο, από διαδικασία αυτοέκφρασης και δημιουργικότητας, γίνεται βραχνάς. Μια παθογένεια των εγκύκλιων σπουδών μας.
Το writer’s block χτυπάει από νωρίς την πόρτα των μαθητών μας. Το ερώτημα «και τί να γράψω τώρα;» στριφογυρίζει βασανιστικά στο μυαλό τους όποτε τους δίνεται ένα θέμα που πιθανόν να μην τους αρέσει ή που δεν το βρίσκουν δυνητικά ευφάνταστο ή που δεν μπορούν να το αναπτύξουν γιατί δεν το γνωρίζουν καλά.
Δε χρειάζεται να δαιμονοποιούμε το μπλοκάρισμα. Είναι άλλωστε συνυφασμένο με τη διαδικασία του γραψίματος. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που ανοίγουν την κάνουλα και τρέχουν από μέσα τους οι λέξεις με συντεταγμένο τρόπο.
Ο σεναριογράφος Aaron Sorkin έχει δηλώσει μισοαστεία μισοσοβαρά ότι τελεί υπό συνεχές writer’s block. Πώς το ξεπερνάει; Μα γράφοντας. Αυτό που έχει σημασία είναι να επιμένουμε. Να μην αφήνουμε τις δυνάμεις της αντίστασης που ενεργοποιούνται μέσα μας κάθε φορά που επιχειρούμε κάτι δημιουργικό, να νικήσουν.
Λένε ότι το γράψιμο είναι χειρωνακτική δουλειά. Χρειάζεται να μοχθήσει κάποιος για να τελειώσει ένα γραπτό, να το καθαρίσει, να το φέρει σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο. Πρέπει να κουραστεί τόσο σε πνευματικό επίπεδο, όσο και σε σωματικό.
Κακά τα ψέμματα, γράφουμε με όλο το σώμα, όχι μόνο με το μυαλό. Στη λειτουργία εμπλέκεται το νευρικό και μυικό μας σύστημα, όσο και ο συναισθηματικός μας κόσμος με την παραγωγή χημικών ενώσεων που τον καθορίζουν.
Στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση υποτίθεται ότι η παραγωγή γραπτού λόγου μπαίνει σε ένα πλαίσιο πιο χαλαρό για τα παιδιά. Δεν έχουμε να κάνουμε τόσο με ανάπτυξη ιδεών, όσο με περιγραφές, με παράθεση απλών πληροφοριών, με επεξεργασία εμπειριών.
Όταν η θεματολογία γίνεται τόσο προσωπική και τόσο οικεία όπως πχ το να περιγράψω το ποδήλατό μου ή το πως πέρασα τις διακοπές μου κτλ, γιατί τα παιδιά «βαριούνται» να γράψουν;
Μιλώντας για τον κόσμο που μας περιβάλλει τείνουμε να μιλάμε για τον εαυτό μας και να διερευνούμε πεδία της εμπειρίας και του συναισθήματός μας.
Το γράψιμο ακόμα και στην πιο απλή του μορφή δεν θα πρέπει να αποσυνδέεται από αυτή τη βαθιά φιλοσοφική αλλά και ανθρωπιστική του διάσταση. Ποιος «βαριέται» να ανακαλύπτει πράγματα για τον εαυτό του; Ποιος «βαριέται» να μαθαίνει τι ακριβώς είναι, τι θέλει, τι τον συγκροτεί; Μάλλον κανένας…
Ένας από τους εφιάλτες των παιδιών κατά τη διαδικασία του γραψίματος είναι μη βρεθούνε εκτός θέματος (αν και κάτι τέτοιο αποτελεί φυσιολογική παρεκτροπή όταν μιλάμε για παρατήρηση, κατάθεση σκέψης, έκφραση συναισθημάτων).
Σίγουρα πρέπει να αποκτηθεί ένας κάποιος έλεγχος στην παραγωγή γραπτού λόγου. Από την άλλη, η λογοτεχνία όλη είναι χτισμένη πάνω σε παρεκβάσεις.
Μυθοπλασία συμβαίνει όταν ο συγγραφέας βγαίνει εκτός θέματος. Πλείστα όσα παραδείγματα μπορώ να αναφέρω πάνω στο ζήτημα. Από τον Δον Κιχώτη, παροιμιώδες βιβλίο για τις παρεκβάσεις του, μέχρι το Confiteor και τα βιβλία του Πωλ Όστερ.
Το να βγούμε εκτός θέματος είναι σαν να βρισκόμαστε ξαφνικά έξω από το comfort zone μας (έξω από τα νερά μας). Είναι ριψοκίνδυνο. Αλλά όλο και κάτι καλό μπορεί να προκύψει από αυτό. Ειδικά όταν κάτι τέτοιο γίνεται δίοδος αυτογνωσίας.
Μια άλλη συχνή φοβία, μια πολύ συνηθισμένη ανασφάλεια σε σχέση με γράψιμο είναι τα ορθογραφικά, γραμματικά, συντακτικά λάθη. Κατά γενική ομολογία η ορθογραφία των μαθητών μας πάει από το κακό στο χειρότερο τα τελευταία χρόνια.
Αν κάνουμε όμως τα παιδιά να αγαπήσουν το storytelling, αν τους δείξουμε ότι κατά βάθος πρόκειται για απελευθερωτική και αναζωογονητική εμπειρία, αν τα σπρώξουμε προς το διάβασμα ως απόλυτη προϋπόθεση για το γράψιμο, τότε σταδιακά, μέσα από την τριβή θα έχουμε και βελτίωση του λεξιλογίου και της ορθογραφίας και αβίαστη εμπέδωση των γραμματικών κανόνων.
Σε αυτό το εισαγωγικό άρθρο δεν εξαντλώ, λόγω μεγέθους, το θέμα παιδί και γραφή. Θα επανέλθω στο ζήτημα που μας απασχολεί και σε επόμενα άρθρα.
