Ο Φώτης Δούσoς για την παγκόσμια ημέρα θεάτρου

Εορτασμός της Παγκόσμιας Ημέρας Θεάτρου με όλα τα θέατρα της χώρας κλειστά, ακούγεται οξύμωρο. Παρόλα αυτά είναι μια αντίφαση που, αν κοιτάξουμε τα πράγματα από κάποια απόσταση, αίρεται εύκολα. Το θέατρο στην Ελλάδα τελούσε σχεδόν πάντα υπό κατάσταση κρίσης. Ακόμα και μέσα στις πιο αντίξοες συνθήκες όμως δεν έπαψε να ευδοκιμεί και να δίνει τους πολύτιμους καρπούς του.

Σήμερα όπως και τόσα άλλα επαγγέλματα, το θέατρο δοκιμάζεται σκληρότατα. Μόνο που η δραματική τέχνη δεν είναι απλώς ένα επάγγελμα. Ήταν, είναι, και θα είναι λειτούργημα. Σε εποχές δύσκολες και οδυνηρές, όπως η ιστορική περίοδος που διανύουμε έχουμε ακόμα μεγαλύτερη την ανάγκη του. Πριν λίγες μέρες είχαμε τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού και Νεανικού Θεάτρου, που έγινε χωρίς φανφάρες και τυμπανοκρουσίες.

Ως είθισται, κάποιο επιφανές μέλος της παγκόσμιας θεατρικής κοινότητας συνέγραψε ένα μήνυμα με αφορμή την επέτειο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν ο Γιόσι Όιντα, γνωστός ηθοποιός και δάσκαλος του σωματικού θεάτρου. Λέει λοιπόν κάτι πολύ ωραίο ο Όιντα στο ουσιαστικότατο κείμενό του. Ότι όλη του η πορεία στο θέατρο, όλη του η ζωή, όλη του η μαθητεία ήταν πάνω στη μίμηση, στο πρωταρχικό αυτό στοιχείο οποιασδήποτε τέχνης. Η ίδια η τέχνη, και συγκεκριμένα η δραματική τέχνη, κατά τον Αριστοτέλη είναι μίμηση της φύσης, του περιβάλλοντος κόσμου, της ζωής. Οι σύγχρονες θεωρίες κριτικής και πρόσληψης μπορεί να αμφισβητούν μέχρι ένα σημείο αυτό το αξίωμα. Όμως δεν είναι ψέμα ότι σε πολλές περιπτώσεις δια της μιμήσεως προσπαθούμε να καταλάβουμε, να κατανοήσουμε, να ερμηνεύσουμε τους άλλους και τον εαυτό μας.

Το συμπυκνώνει όμορφα ο Σέλλεϋ στο ποίημα του Σ’έναν κορυδαλλό: “Ποιος είσαι δεν γνωρίζουμε/ Τί σου μοιάζει πιο πολύ;” Δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε την ουσία των πραγμάτων. Δεν ξέρουμε ποιος στα αλήθεια είναι ο Άλλος. Ούτε ο ίδιος δεν το ξέρει. Μπορούμε να συναισθανθούμε όμως πράγματα. Αυτού του είδους η μίμηση για την οποία μιλάμε έχει στενή σχέση με την ενσυναίσθηση: βάζω το σώμα μου σε σχήματα, σε αισθητικές μορφές για να νιώσω, να αισθανθώ πως είναι αυτό που περιγράφεται μέσω εμού και δια εμού. Δεν είναι άστοχο να πούμε ότι στα πρώτα βήματα της τέχνης μας, το μόνο που κάνουμε είναι να μιμούμαστε: τον δάσκαλο, τους παλιούς τεχνίτες, τους γύρω μας. Σιγά σιγά πρέπει να βρει ο καθένας την προσωπική του φωνή.

Αν ο μαθητής παραμείνει στο στάδιο της μίμησης δεν θα μπορέσει να εξελιχθεί, δεν θα καταφέρει να περάσει στο επόμενο επίπεδο, θα μείνει στάσιμος και θα οδηγηθεί αναπόφευκτα σε αισθητικά και καλλιτεχνικά αδιέξοδα. Ωστόσο είναι σημαντικό να περάσει κάποιος από εκεί. Και ας είναι μια περίοδος ρίσκου και υψηλού προσωπικού διακυβεύματος. Στον δρόμο της μίμησης είναι εύκολο να χάσεις τον εαυτό σου. Η ανταμοιβή όμως θα είναι μεγάλη.

Το θέατρο όπως και η Τέχνη γενικότερα δημιουργεί ελεύθερους χώρους μέσα μας. Τόπους νηνεμίας και ασφάλειας. Ακόμα και όταν όλα γύρω μας κλυδωνίζονται, εκεί θα βρει κανείς σταθερότητα, ακινησία, γαλήνη. Σε αυτό το κομμάτι Τέχνη και Θρησκεία ταυτίζονται. Το θέατρο επιβίωσε του Μεσαίωνα, πέρασε σώο μέσα από τις συμπληγάδες πολέμων, επιδημιών, σεισμών και καταποντισμών. Θα επιβιώσει και τώρα. Κάποιοι λένε ότι θα μετασχηματιστεί, θα προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα. Πάντως δεν θα χαθεί. Ο 21ος αιώνας θα ήταν άνυδρος χωρίς την τέχνη του θεάτρου.