Σχολική άρνηση. Γιατί το παιδί αρνείται να πάει στο σχολείο;
Η σχολική άρνηση είναι μια σύνθετη αγχογόνα κατάσταση για το παιδί και την οικογένειά του. Όσο περισσότερο χρόνο περνάει το παιδί μακριά από το σχολείο, τόσο δυσκολότερη γίνεται η επιστροφή του στη σχολική ζωή. Αν η σχολική άρνηση παγιωθεί μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στη κοινωνική και μαθησιακή του ανάπτυξη. Τα παιδιά που παρουσιάζουν σχολική άρνηση χαρακτηρίζονται από συναισθηματικό και γνωστικό στρες κατά την παρουσία τους στο σχολείο. Η σχολική άρνηση χαρακτηρίζεται από παρατεταμένες περιόδους απουσίας από το σχολείο ή περιοδικές φάσεις αποχής, γενικότερη ατονία ή επαναλαμβανόμενες απουσίες. Συνήθως, πυροδοτείται από συναισθήματα άγχους που ξεκινάνε από διαφορετική αιτία κάθε φορά. Ένα παιδί που αρνείται να πάει στο σχολείο, συνήθως ξεκινάει το πρωί να ετοιμαστεί αλλά καθώς διαβεί το σχολικό πλαίσιο ξεκινάνε συναισθήματα άγχους, ευερεθιστότητας και μελαγχολίας.
Χαρακτηριστικά παιδιών με σχολική άρνηση
Συνήθως οι γονείς παιδιών με σχολική άρνηση αναφέρουν ότι το παιδί επιστρέφοντας από το σχολείο παρουσιάζει αγχώδη συμπεριφορά και νευρικότητα, κακή διάθεση, ξεσπάσματα θυμού, έντονη αντίδραση στη μελέτη των σχολικών μαθημάτων, μειωμένη όρεξη, έντονη ανησυχία, αλλαγές στη συνήθειες ύπνου και άρνηση για να πάει στο κρεβάτι, εκλαμβάνοντας το τέλος της ημέρας ως ένα προστάδιο της σχολικής «ταλαιπωρίας» του. Αυτές οι συμπεριφορές γίνονται εντονότερες Κυριακή βράδυ και λίγες μέρες νωρίτερα πριν την έναρξη της νέας σχολικής περιόδου, το Σεπτέμβριο.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη σχολική άρνηση αρκεί να γνωρίζουμε πως το 80% των μαθητών με σχολική άρνηση πληρούν τα κριτήρια για μια αγχώδη διαταραχή είτε πρόκειται για άγχος αποχωρισμού, είτε για γενικευμένη αγχώδη διαταραχή είτε και κοινωνική αγχώδη διαταραχή. Η αγχώδης διαταραχή είναι μια πολύ κοινή ψυχική διαταραχή που αφορά 1 στους 7 ανθρώπους. Χαρακτηρίζεται από επίμονη, έντονη ανησυχία που εμποδίζει τη λογική σκέψη και συμπεριφορά. Άτομα με αγχώδη διαταραχή υπερεκτιμούν τον κίνδυνο σε καταστάσεις και είτε είναι πολύ επιφυλακτικοί είτε τις αποφεύγουν. Στην περίπτωση της σχολικής άρνησης, το παιδί έχει συχνά βιώσει μια αρνητική εμπειρία (π.χ. bullying, χαμηλή μαθησιακή επίδοση ή δυσκολεύεται πολύ σε μαθησιακά έργα κ.α.) και αποφεύγει τη βίωση νέων αρνητικών εμπειριών, αποφεύγοντας το σχολείο. Όσο περισσότερο το παιδί λείπει από το σχολείο, τόσο πιο έντονα και επίμονα γίνονται τα συμπτώματα άγχους και σχολικής άρνησης.
Συνήθη λάθη αντιμετώπισης των γονέων
Το παιδί νιώθει φόβο από την προηγούμενη ημέρα του σχολείου καθώς ξυπνάνε σύνθετα συναισθήματα είτε αντίδρασης, είτε απόσυρσης και απομόνωσης, είτε ξεσπάνε σε κλάματα. Εκεί συνήθως οι γονείς νιώθουν απόγνωση και «χαρίζουν» στο παιδί άλλη μια μέρα απουσίας από το σχολείο, ενισχύοντας όμως αυτές τις αρνητικές συμπεριφορές του παιδιού ώστε να τις επαναλάβει και να «κερδίσει» παράταση στην παραμονή του στο σπίτι αλλά παρατείνοντας τα συναισθήματα αποτυχίας κάθε εμπλεκόμενου. Έτσι, υποχωρώντας ο γονέας στα παρακλήσεις και στα κλάματα του παιδιού, του δίνει το μήνυμα πως όσο πιο δυνατά κλαίει, τόσο πιο εύκολα θα υποχωρήσει ο γονιός και τόσο δυσκολότερα θα ικανοποιείται το παιδί από τις ενθαρρυντικές προσπάθειες του γονέα. Αυτό δεν σημαίνει ότι έχουμε να κάνουμε με ένα χειριστικό παιδί αλλά με ένα παιδί που μαθαίνει να χρησιμοποιεί κάθε δυνατό μέσο για να επιτύχει το στόχο του, δηλαδή να μην πάει σχολείο και να μειωθεί το άγχος του.
Αντιμετώπιση της σχολικής άρνησης
Αντί να επιτρέψουμε να επαναληφθούν δυσλειτουργικές συμπεριφορές, θα μπορούσε ο γονιός να αναγνωρίσει στο παιδί τα συμπτώματα άγχους του και να το εκπαιδεύσει να τα διαχειριστεί, ενθαρρύνοντας και ενδυναμώνοντας την αυτοεκτίμησή του. Σκεφτείτε πώς ένα παιδί μαθαίνει κολύμπι. Στην αρχή φοβάται το νερό, ειδικά αν είχε βιώσει και κάποια αρνητική εμπειρία, μπορεί να κλάψει και να αγκαλιάζει το γονέα καθώς μπαίνει στο νερό. Αν ο γονέας δεν ενθαρρύνει το παιδί να τον αφήσει, δύσκολα το παιδί θα μάθει κολύμπι και θα αναπτύξει φοβία για το νερό. Αν ο γονέας αντιθέτως, το καθησυχάσει, το ενθαρρύνει και του δείξει ότι πιστεύει σε αυτό, τότε σταδιακά θα προοδεύσει. Έτσι και στο παιδί με σχολική άρνηση είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως μια μέρα θα έχει διαχειριστεί το άγχος του κατόπιν ενθάρρυνσης και θα πηγαίνει σχολείο πιο ευχάριστα. Κάθε μέρα είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε τις μικρές βελτιώσεις και να ενθαρρύνουμε την αυτοπεποίθηση του παιδιού, επιβραβεύοντας λεκτικά και έμπρακτα αυτά τα μικρά βήματα.
Bιβλιογραφία
Ek, H., & Eriksson, R. (2013). Psychological factors behind truancy, school phobia, and school refusal: A literature study. Child & Family Behavior Therapy, 35(3), 228-248.
Δείτε επίσης
Προετοιμάζοντας το παιδί για την εκμάθηση της ανάγνωσης με παιχνίδια
Στάσεις, αντιλήψεις εκπαιδευτικών και συνηθισμένες πρακτικές σε μαθητές με ΔΕΠ-Υ
Παιδιά με ΔΕΠ-Υ στην σχολική τάξη
